گزیده تفسیر آیات 17 و 18 سوره بقره

آیه 17 - مثلهم کمثل الذى استوقد نارا فلما اضاءت ما حوله ذهب الله بنورهم و ترکهم فى ظلمت لایبصرون

آیه 18- صم بکم عمى فهم لا یرجعون

انسان مسافرى است رهسپار لقاى حق و نیازمند نورى است تا راه او را روشن کند و سرانجام به لقاى مهر و جمال حق باریابد. منافق که نه از خود نورى دارد و نه از نور خدا بهره مند است، همواره در تاریکى به سر مى برد و مثل آنان همچون کسى است که در تاریکیهاى انبوه، آتشى بر افروزد تا پیرامونش را روشن کند، ولى خدا با تند بادى آن را خاموش کند و او را در تیرگیها رها کند. سر این که خداوند به منافقان فرصت افروختن آتش ‍ مى دهد و سپس آن را خاموش مى کند، آن است که عذاب ماندن در میانه راه، بیشتر و تحیرش افزونتر است.

علت اینکه خداوند اینگونه با منافقان برخورد میکند اضلال کیفری خداوند است. منافقان بدلیل اینکه از هدایت فطرت و عقلشان (که خداوند  به عدالت به همه داده است) و همچنین از هدایت پیامبران پیروی نمیکنند اضلال کیفری خداوند نصیبشان می شود و خداوند اینچنین عذابشان میکند.

منافقان که سرمایه هاى عظیم سعادت علمى و عملى (نیروهاى ادراکى و تحریکى سالم) را باخته اند، کر و لال و کورند و راهى براى بازگشت به فطرت اصیل خویش ندارند، زیرا راه کفر و نفاق بى بازگشت و مایه هلاکت ابدى است. قرآن کریم منافقان را بدترین جنبندگان روى زمین مى داند. زیرا کران و کورانی هستند که عقل ندارند و تعقل نمیکنند.

چون منافقان بدترین جنبندگانند، پس عذابى بدتر و سخت تر از عذاب آنان نیست و از این رو در پایین ترین درکات جهنم جاى دارند و تا ابد در جهنم می مانند.

پاداش حسنه میتواند زیادتر از آن باشد ولی در مورد سیئات چون خداوند عادل است یک سیئه یک جزا دارد. پس چرا منافقان تا ابد در جهنم می مانند؟

روح آدمى مجرد و منزه از مکان، زمان و تاریخ است، صفت کفر و نفاق نیز ملکه نفسانى است و مجرد از زمان و مکان. پس روحى که به کفر و نفاق آلوده شد، گرفتار خطرى ابدى شده است و چون کیفر اخروى همان عقاید نادرست و اعمال تبهکارانه انسان تبهکار است که در قیامت ظهور مى کند، آنان با کیفرى ابدى دست به گریبانند و آنچه امام صادق (علیه السلام) به عنوان سرّ خلود در جهنم فرمود که اگر کافر براى همیشه در دنیا مى ماند مى خواست تا ابد مرتکب معصیت شود.

حضرت علی (علیه السلام) در جمله ای کوتاه منشا بینایى و کورى دل را بیان مى کند و آن این است که نگاه به دنیا به عنوان هدف ، انسان را نابینا مى کند ولى نگاه به آن به عنوان وسیله، انسان را بینا مى کند ؛ دنیا ابراز است نه هدف، پس هر که آن را ابراز دانست و از آن استفاده ابرازى کرد دنیا او را بصیر مى کند، ولى اگر کسى آن را هدف انگاشت دنیا او را کور مى کند.

منبع: جلد دوم تفسیر تسنیم آیت الله جوادی آملی