عداوت و دشمنی
عداوت و دشمنی بر دو قسم است: 1- حقد و کینه 2-عداوت . وقتی دشمنی را در دلمان داشته باشیم و در درونمان نگه داریم می شود "حقد و کینه" که ریشه اش غضب است. وقتی دشمنی در رفتار و اعمالمان بروز کند می شود "عداوت" .
حقدو کینه یعنی اینکه دشمنی و عداوت در درون قلب انسان است و به رفتار و اعمال انسان سرایت نمی کند. ولی یکجا هست که علاوه بر اینکه دشمنی و عداوت در قلب انسان است ، به اعمال و رفتار انسان هم سرایت می کند(به زبان هم سرایت می کند). حقد و کینه یعنی انسان از دست کسی در دلش خیلی ناراحت است ولی این عصبانیت و ناراحتی و کدورت را بروز نمی دهد. ولی یکجا عصبانی هست و یک رفتار تندی می کند و خدای ناکرده چند تا فحش و ناسزا می گوید و یک جنگ و جدال و دعوایی می شود و ... یعنی دشمنی در رفتار انسان هم بروز می کند که می شود "عداوت" . هر دو اینها بد است.
عداوت اولین بدی اش این است که نفس انسان را بیمار می کند. یعنی اولین ضربه اش به خود انسان برمی گردد. هم جسم و هم روح انسان را بیمار می کند. انسانی که در دلش کینه دارد ممکن است زخم معده بگیرد؛ یک سری سموم و هورمونهایی از جاهای مختلف بدن ترشح می شود که باعث لطمه به سلامتی بدن می شود. مثلاً دشمنی و کینه روی کبد انسان اثرات خیلی بدی می گذارد(از کار می اندازد یا بیمار می کند و یا ...). از لحاظ روحی هم ، روح بیمار می شود. وقتی که ظرف وجود انسان کثیف شد، دیگر فیوضات در آن ریخته نمی شود و به سمت خدا نمی تواند سیر و سلوک کند.
حدیث داریم که اصلاً مؤمن کینه ور نیست. یعنی کینه جزو ملکات مؤمن نیست. دست کم اگر ناراحت شود میگذرد و می بخشد. عداوت و کینه انسان را از قرب خدا دور می کند. عداوت و دشمنی از ثمرات قوۀ غضبیه است. اگر قوۀ غضبیه تحت تسلط قوۀ عاقله نباشد ، باعث حقد و کینه و دشمنی می شود. انسان نباید بگذارد در خانواده و فامیل ، دشمنی بیفتد، باید به بهترین شکل آن را رد کند و از دلش خارج کند، حتّی اگر طرف مقابل متوجه نشود، چون اولین چیزی که نابود می کند ، خودِ "من" است. خودِ "من" را بیمار می کند.
آثار کینه و دشمنی
وقتی در داخل قلب انسان کینه و دشمنی باشد، به دنبالش حسادت را هم می آورد، برای دشمن خودش خیر نمی خواهد، وقتی که یک خیر و خوبی به دشمنش برسد، حسادت می کند. از آثار دیگرش غیبت ، دروغ ، بهتان ، شماتت ، نیشخند زدن ، عیب جویی کردن ، ایذا (اذیت کردن) و استهزاء(مسخره کردن) است که همه جزو رذایل اخلاقی است وگناه است.
حدیث از پیامبر اکرم(ص):هیچ وقتی جبرئیل به نزد من نیامد مگر اینکه گفت:ای پیامبراز عداوت ودشمنی مردم احترازکن.
حدیث از حضرت امیر(ع):مداراکردن با مردم نیمی از عقل است .انسان های عاقل میانه شان با مردم خوب است. از این جهت در عرف گفته شده که یک دشمن زیاد است وهزارتا دوست کم. به جوانها باید یاد بدهیم که بی دلیل برای خودشان دشمن تراشی نکنند وبا یک رفتار غلط کسی را دشمن خودشان نکنند(مداراکردن یعنی اینکه خیلی وقتها باید تغافل کنیم وبگذریم و نادیده بگیریم).
معالجه عداوت ودشمنی
در نظر داشته باشیم که باعداوت ودشمنی به بدن خود آسیب رسانده وباعث مریض شدن مان می شود. همچنین مسائل روحی از قبیل غم و کینه و عصبانیت و ناراحتی به همراه دارد. یعنی هم جسمی و هم روحی به ما ضرر می رساند. اگر کسی کینه و عداوت در قلبش باشد کم کم چهره اش هم تغییر پیدا می کند.
برای اینکه دلی را که عداوت و کینه دارد مداوا کنیم اول باید با کسی که دشمنی داریم شروع کنیم رفتار محبت آمیز و مشفقانه کنیم هر چند مخالف میلمان باشد، با او مهربانی کنیم و با روی باز با او برخورد کنیم(بر خلاف نفسمان)، حوائج او را برطرف کنیم یعنی اگر دچار مشکلی شده است سعی کنیم مشکل او را حل کنیم(رفتار مؤدبانه، محترمانه و با محبت).
در مجالس از خوبیهای او تعریف کنیم(در اصل داریم نفس خودمان را تربیت می کنیم). این رفتار ماست که باعث می شود طرف مقابل ما رفتارش نرم شود. اگر هم نرم نشود، دست از دشمنی برمی دارد.
بیشتر از افراد معمولی به آنها محبت کنیم تا نفسمان را گوشمالی دهیم و وقتی شیطان ببیند که هر چه وسوسه می کند ما بیشتر محبت می کنیم دیگر شیطان ول می کند و دست از وسوسه بر می دارد و می رود.
درس اخلاق فقط رفتار خودمان است در عکس العمل، آن شخص دو جور رفتار می کند یا نرم می شود و آشتی می کند و یا اگر خیلی کینه ای باشد و آشتی هم نکند، محبت نکند، آنقدر نرم می شود که دشمنی را ادامه نمی دهد و بی اعتنا می شود( چون کسی که با ما دشمن باشد شروع می کند آزار و اذیت کردن، چپ چپ نگاه کردن، دیگران را علیه ما شوراندن و ...). بنابراین اگر محبت نکند، آشتی نکند حداقل سکوت می کند. در هر صورت باز هم به نفع خودمان است. و می شود: "اِدفَع بالّتی هِیَ اَحسَن"؛ (هر کسی که به شما بدی می کند، آن بدی را با خوبی دفع کنید) که دو جای قرآن این آیه آمده است.
ثمرۀ عداوت ، اندوه و غم و اَلَم برای خود انسان است. ضد عداوت و دشمنی، "نصیحت" است. نصیحت یعنی خیرخواهی کردن به دیگران، خالصانه محبت کردن و خیر خواهی به دیگران.
نصیحت کردن دو حالت دارد: 1-باطنی: انسان در دلش برای دیگران خیر و خوبی بخواهد. 2-خارجی: آن خیر و خوبی را در عملش هم بیاورد. با گفتار خوب، با رفتار خوب و ...
شرافت صفت "نصیحت" بسیار ، و فضیلت آن بیشمار است.
منبع: معراج السعادة - مرحوم ملا احمد نراقی