غضب و اسباب آن

غضب عبارتست از حالت نفسانیّه که باعث حرکت روح حیوانی¹ و از داخل به خارج از برای غلبه و انتقام می شود.

و هرگاه شدّت نمود باعث حرکت شدیدی می شود که از آن حرکت ، حرارتی مفرط حاصل ، و ازآن حرارت دود تیره ای بر می خیزد و دماغ و رگها را ممتلی می سازد ، و نور عقل را می پوشاند و اثر قوّۀ عاقله را ضعیف می کند.

و به این جهت در صاحب غضب ، موعظه و نصیحت اثری نمی بخشد ، بلکه پند و موعظه ، درشتی و شدّت را زیاد می کند.

پس اگر انتقام ممکن باشد و قدرت بر آن داشته باشد ، چون غضب به حرکت آمد خون از باطن به ظاهر میل می کند و رنگ آدمی سرخ می شود.

و اگر انتقام ممکن نباشد و از آن مأیوس باشد خون میل به باطن می کند و به آن جهت رنگ آدمی زرد می شود.

و اگر غضب بر کسی باشد که نداند خواهد توانست انتقام از او بکشد یا نه ، گاهی خون میل به باطن و گاهی میل به ظاهر می کند؛ و به این جهت رنگ آدمی گاهی سرخ و گاهی زرد می شود.

و مخفی نماند که مردمان در قوّۀ غضبیّه بر سه قسم اند:

بعضی در طرف افراط هستند، که در وقت غضب فکر و هوشی از برای ایشان باقی نمی ماند واز اطاعت عقل و شرع بیرون می روند.

و طایفه ای در طرف تفریط اند؛ که مطلقاً قوّۀ غضبیّه ندارند ، و در جایی که عقلاً و یا شرعاً غضب لازم است مطلقاً از جا برنمی آیند.

و گروهی بر جاده اعتدال مستقیم اند، که غضب ایشان به موقع ، و غلظت ایشان به جاست. و در هنگام غضب از حد شرع و عقل تجاوز نمی کنند.

و شکّی نیست که حد اعتدال آن، مرغوب و مطلوب است، بلکه آن فی الحقیقه غضب نیست، بلکه شجاعت و قوّت نفس است. و طرف تفریط آن نیز اگر چه غضب نباشد امّا مذموم و قبیح، و نتیجۀ جبن و خواری است. و بسا باشد که از غضب بدتر بوده باشد؛ زیرا که کسی را که هیچ قوّۀ غضبیّه نباشد بی غیرت و خالی از حمیّت است.

و از حضرت امیرالمؤمنین(ع) مروی است که :" حضرت پیغمبر(ص) از برای دنیا هرگز به غضب نمی آمد. امّا هر گاه از برای حقّ، غضبناک می شد احدی را نمی شناخت؛ و غضب او تسکین نمی یافت تا یاری حق را نمی کرد".

   از آنچه گفتیم معلوم شد که غضب مذموم آن است که در حد افراط باشد؛ زیرا که اعتدال آن، ممدوح است، و تفریط آن غضب نیست، اگر چه از صفات ذمیمه است.

غضب مفرط و مفاسد آن

بدان که غضب مفرط، از مهلکات عظیمه و آفات جسمیّه است. و بسا باشد که به امری مؤدّی شود که باعث هلاکت ابد و شقاوت سرمد گردد؛ چون قتل نفس ، یا قتل عضو.

و از این جهت است که گفته اند: "غضب جنونی است که دفعی عارض می گردد" و بسا باشد که شدّت غضب، موجب مفاجات گردد.

و بعضی از حکما گفته اند که:" کشتی که به گرداب افتاده باشد و موجهای عظیم آن را فرو گرفته باشد و بادهای شدید آن را به هر طرف افکند به خلاص و نجات نزدیکتر است از کسی که شعلۀ غضبش به التهاب آمده باشد".

 و در اخبار و آثار ، مذمت شدید در خصوص غضب وارد شده است. حضرت رسول(ص) فرمودند که: "غضب ایمان را فاسد می کند چنان که سرکه عسل را فاسد می کند".

و ازحضرت امام محمد باقر(ع) مروی است که:" این غضب آتش پاره ای است از شیطان ، که در باطن فرزند آدم است. و چون کسی از شما غضبناک گردید چشمهای او سرخ می گردد و باد به رگهای او می افتد و شیطان داخل او می شود".

و از حضرت امام جعفر صادق(ع) مروی است که "غضب ، کلید هر بدی و شرّی است ".

و باز از آن حضرت مروی است که :"غضب، دل مرد دانا را هلاک می کند".

و نیز آن حضرت فرموده است که :"کسی که قوّۀ غضبیبه خود را مالک نباشد عقل خود را نیز مالک نیست".

 آثار غضب

و مخفی نماند که : علاوه بر اینکه خود غضب از مهلکات عظیمه و از صفات خبیثه است، لوازم و آثاری چند نیز بر آن مترتّب می شود که همه آنها مهلک و قبیح است؛

مانند: فحش و دشنام و اظهار بدی مسلمین و شماتت ایشان و سرّ ایشان را فاش کردن و پردۀ ایشان را دریدن و سخریه و استهزا به ایشان کردن و غی راینها از اموری که از عقلا صادر نمی گردد.

لوازم غضب

و از جمله لوازم غضب آن است که: البته بعد از تسکین نایرۀ آن، آدمی پشیمان و افسرده خاطر می گردد، و غضبناک و غمناک و شکسته دل می شود، و باعث دشمنی دوستان و شماتت دشمنان، و شادی ایشان و سخریه و استهزای اراذل و اوباش و تألم دل و تغیّر مزاج و بیماری تن می گردد.

و عجب این است که بعضی چنان توهّم می کنند که شدّت غضب از مردانگی است، با وجود اینکه افعالی که از غضبناک سر می زند، افعال اطفال و دیوانگان است، نه کردار عقلا و مردان.

همچنان که مشاهده می شود کسی که شدّت غضب بر او مستولی شد، حرکات قبیحه و افعال ناشایسته، از دشنام و هرزه گویی و سخنهای رکیک از او سر می زند. و بسا باشد که دشنام به ماه و خورشید و ابر و باد و باران و درخت و جماد و حیوان می دهد.و می رسد به جایی که کاسه و کوزه خود را می شکند و با حیوانات و جمادات به سخن در می آید و چون دست او از همه جا کوتاه شود جامه خود را می درد و بر سر و صورت خود میزند و خود و پدر و مادر خود را دشنام می دهد. و گاهی چون مستان و مدهوشان به هر طرف دویدن می گیرد. و بسا باشد که بیهوش می شود و به زمین می افتد. آری:

خشم و شهوت مرد را احول کند                   استقامت روح را مبدل کند

و چگونه امثال این افعال نشانه مردی و شیردلی است و حال اینکه پیغمبر خدا (ص) فرمودند که:"شجاع ،کسی است که در حالت غضب خود را تواند نگاه داشت".

منبع: معراج السعادة - مرحوم ملا احمد نراقی

---

1-انسان بجز روح خدایی، یک روح حیوانی داردکه یک حالتی از ماده را داشته(بین انرژی و ماده است) و با جریان خون در حال چرخش و حرکت است.







مطالب مرتبط

معالجۀ غضب