روایتی از حضرت علی(ع) در مورد معرفت حق امام
حضرت علی (ع) در خطبه ای حقوق متقابل مردم و حکومت را این گونه برشمرد:
"ایها الناس! انّ لی علیکم حقاً و لکم علیَّ حقٌّ"؛ ای مردم! مرا بر گردن شما حقوقی است و شما نیز بر گردن من حقوقی دارید.
"فأما حقکم علیَّ فالنصیحه لکم و توفیر فیئکم علیکم و تعلیمکم کیلا تجهلوا و تأدیبکم کیما تعلموا"؛ حقی که شما برمن دارید این که: 1- شما را نصیحت کنم. 2- فی ء] و بیت المال[ شما را جمع آوری کنم و برای شما خرج کنم] استفاده ی شخصی از آن نکنم[. 3- شما را آموزش و تعلیم دهم تا جاهل نمانید. 4- شما را تربیت کنم تا آگاه و عالم گردید.
"و أما حقّی علیکم فالوفاء بالبیعة و النصیحة فی المشهد و المغیب و الاجابة حین أدعوکم و الطاعة حین آمُرُکم"؛ حقّی که من بر شما دارم این است که : 1- به بیعتی که با من بستید وفادار باشید. 2- در نهان و آشکارا ناصح من باشید. 3- هنگامی که شما را فراخواندم، اجابت کنید. 4- وقتی شما را به کاری دستور دادم، فرمان ببرید.
اکنون سوال این است: نصیحت مردم به وسیله ی علی(ع)- که از حقوق مردم است- فرض صحیح دارد و اشکالی هم پیش نمی آید ، لیکن نصیحت علی(ع) که معصوم ، افضل و اعلم از دیگران است ، خطا ، نسیان و سهو در او راه ندارد، انسان کامل و منصوب به نصب خاص پروردگار عالم است ، چه معنا دارد؟ آیا واقعاً انسانهای عادی می توانند نصیحت گر معصوم باشند؟
جواب: این اشکال از بی دقتی در معنای نصیحت و به اصطلاح خلط مصداق با مفهوم ، ناشی شده است. از این رو ناچار از ریشه یابی این واژه هستیم. واژه ی نصیحت از ریشه ی" نصح" مقابل "غِشّ" است. غِشّ ، به هر گونه ناخالصی اطلاق می شود. شیر مغشوش ، آن است که با آب ممزوج شده باشد. غِشّ در معامله آن است که فروشنده ، جنس معیب را با جنس سالم مخلوط کند و همه را به جای جنس سالم و خالص بفروشد یا این که خریدار پول قلابی و جعلی را با پول واقعی به هم آمیزد و به جای پول واقعی تحویل فروشندة کالا دهد.
بدین ترتیب واژة "نصح" به معنای خلوص و پاکی از هر گونه ناخالصی می آید. بنابراین ، نُصح به معنای یک رنگی ، خلوص ، پاکی و صاف بودن می آید اما غِشّ به معنای دورنگی یا چند رنگی ، ناخالصی و ناصافی است. لذا هر چیزی که به سمت خلوص و صافی می رود ، به نُصح نزدیک می شود و آن گاه که ناخالصی آن بیشتر می شود ، مغشوش تر می گردد.
یکی از نکات مورد توصیه روایات ، نُصح مستشیر است. یعنی انسان ، ناصح کسی باشد که با وی مشورت می کند: " منِ استَشارَهُ أَخوهُ المُؤمِنُ فَلَم یَمحَضهُ النَّصیحَةَ سَلَبَهُ اللّه لُبَّهُ"؛کسی که برادر مومنش با او مشورت کند و او خالصانه نصیحتش نکند خداوند عقلش را از او می گیرد(بحا ر، ج 2، ص 104)
امام مجتبی(ع) ضمن ستایش یکی از اصحاب خود فرمود: مشورت نمی کرد جز با کسی که امید به نصیحت او داشت؛ " ولا یستشیر الّا من یرجو عنده النصیحة".
پیغمبر اکرم(ص) فرمود: هرکس ، پنج چیز را برای من ضمانت کند[ملتزم به عمل کردن آنها شود] من بهشت را برای او ضمانت میکنم . گفتند: یا رسول الله! آن پنج چیز چیست؟ فرمود: نصیحت خدای عزوجل ، نصیحت رسول او ، نصیحت کتاب او ، نصیحت دین خدا و نصیحت جامعة اسلامی؛ مَن یَضمَنْ لی خَمْسا أضمَنْ لَهُ الجنّةَ . قیلَ: و ما هی یا رسولَ اللّه ِ ؟ قالَ : النَّصیحةُ للّه ِ عزّ و جلّ، و النَّصیحةُ لرسولِهِ ، و النَّصیحةُ لکِتابِ اللّه ِ ، و النَّصیحةُ لدِینِ اللّه ِ ، و النَّصیحةُ لجَماعةِ المُسلمینَ .
ابن اثیر ، لغت شناس بزرگ عرب می گوید: نصیحت ، به معنای خیرخواهی برای دیگران است و هیچ کلمه ای ، غیر از نصیحت به تنهایی نمی تواند این معنا( خیرخواهی برای منصوح) را برساند ، بلکه باید از چندین کلمه استفاده کرد. آن گاه می گوید:
معنای نصیحت خدا ، اعتقاد صحیح به وحدانیت و خلوص نیت داشتن و عبادت اوست. نصیحت کتاب خدا به معنای تصدیق آن و عمل کردن به آنچه که در آن آمده ، می باشد. نصیحت رسول خدا ، همان تصدیق به نبوت و رسالت او و پیروی از اوامر و نواهی اوست. نصیحت ائمه و پیشوایان ، اطاعت و مدارا کردن با آنان است . نصیحت مسلمانان به معنای ارشاد و راهنمایی آنها به مصالحشان است.
بنابراین ، معنای نصیحت در کلام امیرالمومنین(ع) که فرمود : "و أما حقّی علیکم ... و النصیحة فی المشهد و المغیب " به معنای خیر خواهی و اطاعت است و منافاتی با مقام عصمت ندارد. چنان که در قسمت اول نیز که فرمود: "فأما حقکم علیَّ فالنصیحه لکم " نیز به معنای خیرخواهی است ، لیکن این خیرخواهی گاهی در پند و اندرز جلوه می کند و گاهی در اشکال و صور دیگر.
منبع :ادب فنای
مقربان-جلد اول- آیت الله جوادی آملی
مطالب مرتبط
زیارت نامه، نشانی و آدرس بزرگراه کمال است
السلام علیکم؛ سلام و درود بر شما ...